Lastik Ömrünü Etkileyen Unsurlar

Erken aşınma ve yıpranmayı önleyerek lastik kullanımında tasarruf yapılabilmesi için dikkat edilecek hususlar şunlardır:

İşe Uygun Lastik Seçimi:

Lastiğin üzerindeki yükü emniyetli bir biçimde taşıyabilmesi için, araç el kitabında belirtilen ebat, yük endeksi ve hız sembolüne sahip lastikler kullanılmalıdır. Marka, cins ve kalitesine bakılmaksızın aynı ebat ve aynı yük endeksine sahip lastikler, aynı hava basıncında aynı yükü taşımak üzere imal edilmişlerdir. Ayrıca, aracın jant ölçüleri de takılan lastiğe uygun olmalıdır.

Doğru Hava Kullanımı:

Lastiğin taşınan yüke uygun hava ile şişirilmesi, lastiğin hızlı aşınmasını önleyen, ömrünü uzatan etkenlerin başında gelir. Taşınan yük için gerekli katalog basınç değerinden daha fazla veya daha az şişirilen lastiklerde anormal aşınmalar görülür. Havası fazla lastiklerin sırt merkezi, havası az lastiklerin ise omuz kısımları daha çok aşınır. Uzun yolculuklarda lastiklerin havası, yola çıkılmadan önce ve lastikler soğukken kontrol edilmeli ve şişirilmelidir. Çift lastiklerin hava basınçlarının aynı olması gereklidir. Aksi taktirde fazla havalı lastik daha çok yük taşıyacak ve çabuk aşınacaktır.

Az Hava: Lastiğin sırtı ile yol yüzeyi arasındaki sürtünme artar. Aşırı esneme ve ısıya, dolayısıyla lastiğin bozulmasına ve tabanın dış kenarlarında fazla aşınmaya neden olur.

Normal Hava: Lastik tabanı yola tam olarak uyum sağlar.

Fazla Hava: Lastiğin yol arızalarına direncini azaltır. Taban ortasında fazla aşınmaya neden olur ve sürüş konforu azalır.

Araç Hızı ve Lastik Aşınma Ömrü:

Aracın hızı ile lastiğin aşınma ömrü arasındaki bağlantı önemlidir. Lastik dönerken üzerine etki eden çekiş ve frenleme kuvveti gibi teğetsel kuvvetler aracın hızının karesiyle orantılıdır. Hız arttığında lastik sıcaklığı yükselir ve sırt kauçuğunun aşınma direnci azalır.

Yüksek hızın yol açtığı arızalar
Yüksek ısı üretimi	Isıya bağlı ayrılma.
Sık yapılan gereksiz fren	Tabanda kopmalar. Kısa lastik ömrü.Topuk arızası.
Keskin viraj.	Kord kırılması. Düzensiz çabuk aşınma.Topuk arızası.
Engebelere çarpma	Kesilme, patlama.

Lastikte Yer Değiştirme (Rotasyon):

Araçlarda ön-arka ve sağ-sol lastikler farklı aşınma gösterdiklerinden, eş aşınmayı sağlamak, dolayısıyla lastik ömrünü arttırmak için lastiklerin yerleri değiştirilmelidir. Radyal lastiklerin dönüş yönü hep aynı kalacak şekilde değiştirme yapılmalıdır. Lastik, diş derinliği 1,6 mm'den az ise, mutlaka yenisi ile değiştirilmelidir.

Düzensiz veya anormal aşınmaları engellemek için düzenli olarak (10.000 km’de bir) lastiklerin yerini değiştirin. Binek lastiklerinde yasal aşınma sınırı 1.6 mm’dir. Ancak özellikle kış şartları ve ıslak zemin düşünüldüğünde lastik diş derinliğinin 1/8 inch (yaklaşık 3.2 mm) değerinin altına düşmemesi tavsiye edilir. Binek lastiklerinde rotasyon yaparken çekiş aksındaki lastiklerin sağ-sol değiştirmeden serbest aksa, serbest akstaki lastiklerin ise çaprazlama olarak çekiş aksına aktarılması tavsiye edilir. Yönlü lastiklerde rotasyon yaparken çaprazlama yapılmaz. 4X4 araçlarda tüm lastikler diğer aksa çaprazlama yaparak geçirilmelidir. Rotasyon yapılan araçlarda tüm lastikler yaklaşık aynı zamanda ömürlerini yitirirler. Rotasyon yapılmaz veya yeterli sıklıkta yapılmaz ise önden çekişli araçlarda ön lastikler, arkadan çekişli araçlarda arka lastikler daha çabuk aşınırlar. Günümüzde modern binek araçların önemli bir çoğunluğu önden çekişlidir ve rotasyon uygulamasının yapılmadığı durumlarda, genelde yapılan hata, 4 adet lastik yerine sadece 2 adet lastik alıp bunları ön aksa takmaktır. Halbuki, ekonomik nedenlerden dolayı sadece 2 adet yeni standart lastik alındığı durumlarda önden çekişli araçlarda da yeni lastikler arka aksa takılıp eski lastiklerin arkadan ön aksa alınması doğru uygulama olacaktır. Aksi uygulama, kaygan ve virajlı yolda aracın arkasının savrulma ihtimalini artırır. Aracın arkadan savrulmasını kontrol etmek çok zor olduğundan böyle bir durum kaza yapmamıza neden olabilir. Bu önemli tavsiye standart lastikler için geçerlidir. Kış lastiği takılması durumunda, yeni çift lastik her zaman çekiş aksına takılmalıdır.

Araç Mekanik Ayarları:

Araçtaki mekanik ayar bozuklukları, lastiğin yola eşit ve düzgün basmasını önler. Bu durum lastiklerin erken ya da düzensiz aşınarak ömrünün kısalmasına sebep olur. Belli başlı araç mekanik ayarları şunlardır:

İçe Kapanıklık (Toe-in *):

Yandaki şekilde görüldüğü gibi ön dingildeki tekerleklerin ön bölümü, arka tarafına oranla normalden fazla kapanık olursa, lastik iç kenarlarında tüylenme biçiminde aşınmalar oluşur.

Dışa Açıklık (Toe - out *):

İçe kapanıklığın tam tersidir. Açıklık normalden fazla olursa lastik dış kenarlarında tüylenme biçiminde aşınmalar olur.

Kamber (Dışa / İçe Yatıklık ):

Direksiyonda konfor ve kolaylık sağlamak amacıyla lastiklerin yere basan alt kısmının, üst kısmına göre daha açık (negatif) veya kapalı (pozitif) olmasıdır (şekilde görüldüğü gibi). Aşırı derecede pozitif kamberde lastiğin dış omuzu, negatif kamberde iç omuzu aşınır.

Kaster:

Araca yandan bakıldığında, düzgün sürüş sağlamak amacıyla dingilin tekerlek düşey ekseni ile yaptığı açıdır. Açının normalden farklı olması aracın gezinmesine, düzensiz ve çabuk aşınmalara sebep olur.

Sarkık Akslar:

Yükün lastikler üzerinde dengesiz dağılımına sebep olur. İç taraftaki lastikler yükün daha büyük bir bölümünü taşımak zorunda kalır. Kamyonlarda aşırı yükleme nedeniyle sık görülen bir durumdur. İlave dingildeki lastikler, virajlarda yol yüzeyine ve dönüş açısına uyamadıkları için aşırı ve düzensiz aşınmalara maruz kalırlar.

Dalgalı aşınma yaratarak lastik ömrünü azaltan diğer mekanik bozukluklar şunlardır:

Şasi Eğriliği:

Ön ve arka tekerlek arasındaki mesafenin, her iki yanda farklı olması ya da tekerlek eksenlerinin merkezden kaçık olması durumunda düzensiz ve çabuk aşınmalar oluşur.

Ayarsız ve Bozuk Fren:

Fren kampanalarındaki bozukluklar lastikte belli bir noktayı aşındırırken, ayarsız frenler de düzensiz aşınmalara yol açar.

Bozuk veya Eskimiş Amortisör:

Düzensiz lastik aşınmasına neden olur.

Tandem (Bağımsız) Tekerlek:

Virajda yolun dönüş açısına uymadığı için aşırı ve düzensiz aşınır. Jant eğriliği, aşınmış tekerlek bilyaları, rotlardaki ayarsızlık ve U saplamalarındaki bozukluklar da düzensiz ve çabuk aşınmaya neden olur.

Balans Bozukluğu:

Tekerleğin çevresindeki dengesiz ağırlıkların dönme esnasında yarattığı değişken kuvvetler, titreşim ve vuruntu (balanssızlık) meydana getirirler. İki çeşit balanssızlık vardır.

Statik Balanssızlık: Araç kaldırılıp tekerlek döndürüldüğünde, tekerlek hep aynı noktası (ağır kısmı) aşağıda kalacak şekilde duruyorsa, statik balanssızlık var demektir. Yüksek hızlarda zıplama (vuruntu) şeklinde hissedilir.

Dinamik Balanssızlık: Tekerleğin sağa ve sola değişik yörüngeler çizerek yalpalı dönmesidir. Yanal titreşim şeklinde hissedilir.

Yol ve İklim Şartları:

Karayollarının cinsi lastik ömrünü etkileyen faktörlerin başında gelir. Bazı yüzeyler pürüzsüz gibi görünürken aşındırıcı ve lastiğin ömrünü kısaltıcı olabilir. Yoldaki yükseltiler ve çukurluklar da lastiğin ömrünü azaltır. Düzgün asfaltta "100" olarak kabul edilen lastik ömrünün, diğer yollarda ne olacağı aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.

Lastik yük altında esneme ve hız gibi faktörler etkisiyle ısınır. Dışarıdaki havanın ve yol yüzeyinin bu ısıyı emerek lastiği soğutması gerekir. Ancak, sıcak yaz aylarında bu işlem zor olduğundan lastikler daha çabuk aşınır. Lastik ömrü aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi mevsimlere göre değişir. Yolun kamberinin-eğiminin fazla olması da, lastiğin kayma riskini artırır ve yıpranmasına neden olur.

Lastikler rutubet, ışık, rüzgar, ısı, ozon, yağ ve kimyasal maddelere maruz kalabilecekleri yerlerde depolandıklarında sertleşme, biçim bozulması, çatlama gibi değişikliklerle işe yaramaz hale gelirler. İdeal bir depo serin, kuru, karanlık ve toz tutmayan bir yer olmalıdır. Ayrıca depo aydınlatmasında floresan lamba kullanılmamalı, depoda elektrik motoru çalıştırılmamalıdır.

Uzun süreli depolamalarda lastik yere temas etmeyen raflara dik olarak yerleştirilmelidir. Kısa dönemli depolamada lastiklerin üst üste yığılması gerekiyorsa, yükseklik 1,5 metreyi geçmeyecek şekilde istiflenmelidir.