Erken aşınma ve yıpranmayı önleyerek lastik kullanımında tasarruf yapılabilmesi için dikkat edilecek hususlar şunlardır:
İşe Uygun Lastik Seçimi:
Lastiğin üzerindeki yükü emniyetli bir biçimde taşıyabilmesi
için, araç el kitabında
belirtilen ebat, yük endeksi ve hız sembolüne sahip lastikler
kullanılmalıdır. Marka, cins ve kalitesine bakılmaksızın aynı ebat ve
aynı yük endeksine sahip lastikler, aynı hava basıncında aynı yükü
taşımak üzere imal edilmişlerdir. Ayrıca, aracın jant ölçüleri de
takılan lastiğe uygun olmalıdır.
Doğru Hava Kullanımı:
Lastiğin taşınan yüke uygun hava ile şişirilmesi, lastiğin hızlı
aşınmasını önleyen, ömrünü uzatan etkenlerin başında gelir. Taşınan
yük için gerekli katalog basınç değerinden daha fazla veya daha az
şişirilen lastiklerde anormal aşınmalar görülür. Havası fazla
lastiklerin sırt merkezi, havası az lastiklerin ise omuz kısımları daha
çok aşınır. Uzun yolculuklarda lastiklerin havası, yola çıkılmadan önce
ve lastikler soğukken kontrol edilmeli ve şişirilmelidir. Çift
lastiklerin hava basınçlarının aynı olması gereklidir. Aksi taktirde
fazla havalı lastik daha çok yük taşıyacak ve çabuk aşınacaktır.
Az Hava: Lastiğin sırtı ile yol yüzeyi
arasındaki sürtünme artar. Aşırı esneme ve ısıya, dolayısıyla lastiğin bozulmasına ve
tabanın dış kenarlarında fazla aşınmaya
neden olur.
Normal Hava: Lastik tabanı yola tam olarak uyum sağlar.
Fazla Hava: Lastiğin yol arızalarına direncini azaltır. Taban ortasında fazla aşınmaya neden olur ve sürüş konforu azalır.
Araç Hızı ve Lastik Aşınma Ömrü:
Aracın hızı ile lastiğin aşınma ömrü arasındaki bağlantı önemlidir. Lastik dönerken üzerine etki eden çekiş ve
frenleme kuvveti gibi teğetsel kuvvetler aracın hızının karesiyle orantılıdır.
Hız arttığında lastik sıcaklığı yükselir ve sırt kauçuğunun aşınma direnci azalır.
| Yüksek hızın yol açtığı arızalar |
| Yüksek ısı üretimi |
Isıya bağlı ayrılma. |
| Sık yapılan gereksiz fren |
Tabanda kopmalar. Kısa lastik ömrü.Topuk arızası. |
| Keskin viraj. |
Kord kırılması. Düzensiz çabuk aşınma.Topuk arızası. |
| Engebelere çarpma |
Kesilme, patlama. |
Lastikte Yer Değiştirme (Rotasyon):
Araçlarda ön-arka ve sağ-sol lastikler farklı aşınma gösterdiklerinden, eş aşınmayı sağlamak,
dolayısıyla lastik ömrünü arttırmak için lastiklerin yerleri değiştirilmelidir. Radyal lastiklerin dönüş
yönü hep aynı kalacak şekilde değiştirme yapılmalıdır. Lastik, diş derinliği 1,6 mm'den az ise, mutlaka
yenisi ile değiştirilmelidir.
Düzensiz veya anormal aşınmaları engellemek için düzenli olarak
(10.000 km’de bir) lastiklerin yerini değiştirin. Binek lastiklerinde
yasal aşınma sınırı 1.6 mm’dir. Ancak özellikle kış şartları ve ıslak
zemin düşünüldüğünde lastik diş derinliğinin 1/8 inch (yaklaşık 3.2 mm)
değerinin altına düşmemesi tavsiye edilir. Binek lastiklerinde rotasyon
yaparken çekiş aksındaki lastiklerin
sağ-sol değiştirmeden serbest aksa, serbest akstaki lastiklerin
ise çaprazlama olarak çekiş aksına aktarılması tavsiye edilir. Yönlü
lastiklerde rotasyon yaparken çaprazlama yapılmaz. 4X4 araçlarda tüm
lastikler diğer aksa çaprazlama yaparak geçirilmelidir. Rotasyon yapılan
araçlarda tüm lastikler yaklaşık aynı zamanda ömürlerini yitirirler.
Rotasyon yapılmaz veya yeterli sıklıkta yapılmaz ise önden çekişli
araçlarda ön lastikler, arkadan çekişli araçlarda arka lastikler daha
çabuk aşınırlar. Günümüzde modern binek araçların önemli bir çoğunluğu
önden çekişlidir ve rotasyon uygulamasının yapılmadığı durumlarda,
genelde yapılan hata, 4 adet lastik yerine sadece 2 adet lastik alıp
bunları ön aksa takmaktır. Halbuki, ekonomik nedenlerden dolayı sadece 2
adet yeni standart lastik alındığı durumlarda önden çekişli araçlarda
da yeni lastikler arka aksa takılıp eski lastiklerin arkadan ön aksa
alınması doğru uygulama olacaktır. Aksi uygulama, kaygan ve virajlı
yolda aracın arkasının savrulma ihtimalini artırır. Aracın arkadan
savrulmasını kontrol etmek çok zor olduğundan böyle bir durum kaza
yapmamıza neden olabilir. Bu önemli tavsiye standart lastikler için
geçerlidir. Kış lastiği takılması durumunda, yeni çift lastik her zaman
çekiş aksına takılmalıdır.
Araç Mekanik Ayarları:
Araçtaki mekanik ayar bozuklukları, lastiğin yola eşit ve düzgün
basmasını önler. Bu durum lastiklerin erken ya da
düzensiz aşınarak ömrünün kısalmasına sebep olur.
Belli başlı araç mekanik ayarları şunlardır:
İçe Kapanıklık (Toe-in *):
Yandaki şekilde görüldüğü gibi ön dingildeki
tekerleklerin ön bölümü, arka tarafına oranla
normalden fazla kapanık olursa, lastik iç
kenarlarında tüylenme biçiminde aşınmalar oluşur.
Dışa Açıklık (Toe - out *):
İçe kapanıklığın tam tersidir. Açıklık normalden
fazla olursa lastik dış kenarlarında tüylenme
biçiminde aşınmalar olur.
Kamber (Dışa / İçe Yatıklık ):
Direksiyonda konfor ve kolaylık sağlamak
amacıyla lastiklerin yere basan alt kısmının, üst
kısmına göre daha açık (negatif) veya kapalı
(pozitif) olmasıdır (şekilde görüldüğü gibi).
Aşırı derecede pozitif kamberde lastiğin dış
omuzu, negatif kamberde iç omuzu aşınır.
Kaster:
Araca yandan bakıldığında, düzgün sürüş sağlamak
amacıyla dingilin tekerlek düşey ekseni ile yaptığı açıdır.
Açının normalden farklı olması aracın gezinmesine,
düzensiz ve çabuk aşınmalara sebep olur.
Sarkık Akslar:
Yükün lastikler üzerinde dengesiz dağılımına
sebep olur. İç taraftaki lastikler yükün daha
büyük bir bölümünü taşımak zorunda kalır.
Kamyonlarda aşırı yükleme nedeniyle sık görülen
bir durumdur. İlave dingildeki lastikler, virajlarda
yol yüzeyine ve dönüş açısına uyamadıkları için aşırı ve
düzensiz aşınmalara maruz kalırlar.
Dalgalı aşınma yaratarak lastik ömrünü azaltan diğer mekanik bozukluklar şunlardır:
Şasi Eğriliği:
Ön ve arka tekerlek arasındaki mesafenin, her iki yanda farklı
olması ya da tekerlek eksenlerinin merkezden kaçık olması durumunda
düzensiz ve çabuk aşınmalar oluşur.
Ayarsız ve Bozuk Fren:
Fren kampanalarındaki bozukluklar lastikte belli bir noktayı
aşındırırken, ayarsız frenler de düzensiz aşınmalara yol açar.
Bozuk veya Eskimiş Amortisör:
Düzensiz lastik aşınmasına neden olur.
Tandem (Bağımsız) Tekerlek:
Virajda yolun dönüş açısına uymadığı için aşırı ve düzensiz
aşınır. Jant eğriliği, aşınmış tekerlek bilyaları, rotlardaki ayarsızlık
ve U saplamalarındaki bozukluklar da düzensiz ve çabuk aşınmaya neden
olur.
Balans Bozukluğu:
Tekerleğin çevresindeki dengesiz ağırlıkların dönme esnasında
yarattığı değişken kuvvetler, titreşim ve vuruntu (balanssızlık) meydana
getirirler. İki çeşit balanssızlık vardır.
Statik Balanssızlık: Araç kaldırılıp tekerlek
döndürüldüğünde, tekerlek hep aynı noktası
(ağır kısmı) aşağıda kalacak şekilde duruyorsa, statik
balanssızlık var demektir. Yüksek hızlarda zıplama (vuruntu) şeklinde
hissedilir.
Dinamik Balanssızlık: Tekerleğin sağa ve sola değişik yörüngeler çizerek yalpalı dönmesidir. Yanal titreşim şeklinde hissedilir.
Yol ve İklim Şartları:
Karayollarının cinsi lastik ömrünü etkileyen faktörlerin başında
gelir. Bazı yüzeyler pürüzsüz gibi görünürken aşındırıcı ve lastiğin
ömrünü kısaltıcı olabilir. Yoldaki yükseltiler ve çukurluklar da
lastiğin ömrünü azaltır. Düzgün asfaltta "100" olarak kabul edilen
lastik ömrünün, diğer yollarda ne olacağı aşağıdaki şekilde
gösterilmiştir.
Lastik yük altında esneme ve hız gibi faktörler etkisiyle
ısınır. Dışarıdaki havanın ve yol yüzeyinin bu ısıyı emerek lastiği
soğutması gerekir. Ancak, sıcak yaz aylarında bu işlem zor olduğundan
lastikler daha çabuk aşınır. Lastik ömrü aşağıdaki şekilde görüldüğü
gibi mevsimlere göre değişir. Yolun kamberinin-eğiminin fazla olması da,
lastiğin kayma riskini artırır ve yıpranmasına neden olur.
Lastikler rutubet, ışık, rüzgar, ısı, ozon, yağ ve kimyasal
maddelere maruz kalabilecekleri yerlerde depolandıklarında sertleşme,
biçim bozulması, çatlama gibi değişikliklerle işe yaramaz hale gelirler.
İdeal bir depo serin, kuru, karanlık ve toz tutmayan bir yer olmalıdır.
Ayrıca depo aydınlatmasında floresan lamba kullanılmamalı, depoda
elektrik motoru çalıştırılmamalıdır.
Uzun süreli depolamalarda lastik yere temas etmeyen raflara dik
olarak yerleştirilmelidir. Kısa dönemli depolamada lastiklerin üst üste
yığılması gerekiyorsa, yükseklik
1,5 metreyi geçmeyecek şekilde istiflenmelidir.
